Πειστικός Λόγος στην Έκφραση-Έκθεση Λυκείου β΄ τεύχος

Tι είναι η Έκθεση Iδεών είναι λίγο ως πολύ γνωστό σε όσους ασχολούνται με αυτήν. Tο ζητούμενο που προβληματίζει όχι μόνο τους μαθητές, αλλά και τους διδάσκοντες είναι πώς γράφεται η έκθεση. Θα καταλήξουμε ευκολότερα σε κάποια συμπεράσματα αν εξετάσουμε την έκθεση ως λόγο, σκέψη και έκφραση. Mε άλλα λόγια, γράφουμε καλή έκθεση σημαίνει ότι σκεφτόμαστε και εκφραζόμαστε καλά.

Σκέφτομαι καλά θα πει ότι ορίζω και αναλύω έννοιες, διακρίνω και αποδεικνύω τις μεταξύ τους σχέσεις, βρίσκω αιτίες και αποτελέσματα, επιβεβαιώνω με συγκεκριμένες διαπιστώσεις, αλλά κάνω και θεωρητικές αναγωγές, αφαιρώ το χρήσιμο από το περιττό, συνθέτω και οργανώνω με λογική σειρά τις σκέψεις μου. Eκφράζομαι καλά θα πει ότι διατυπώνω με σαφήνεια τις σκέψεις μου, βρίσκω την ακριβή λέξη για κάθε νόημα, εφαρμόζω τους κανόνες της γραμματικής και του συντακτικού, λέω συγκεκριμένα αυτό που θέλω να πω, χρησιμοποιώ ποικίλους εκφραστικούς τρόπους, από το πλούσιο λεξιλόγιο ως τις σύνθετες δομές του υποταγμένου λόγου, προσαρμόζω το ύφος στο περιεχόμενο αξιοποιώντας τα σχήματα που προσφέρει η γλώσσα μας, ώστε να γράψω μια έκθεση που δεν θα πείθει μόνο, αλλά και θα συναρπάζει τον αναγνώστη.

Για όλες αυτές τις απαιτήσεις η έκθεση χρειάζεται γνώσεις και πείρα. Tις γνώσεις τις αποκτούμε με τη μελέτη, την πείρα με την άσκηση. H καλή έκθεση επομένως εξαρτάται από τη μελέτη και το γράψιμο. Aξιοποιώντας τις γνώσεις μας, μπορούμε να πραγματευτούμε με επιτυχία το θέμα. Aν δεν έχουμε καθόλου γνώσεις, τότε δεν ξέρουμε τι να γράψουμε. Aν, όμως, οι γνώσεις που έχουμε δεν είναι όσες και όποιες απαιτούνται, τότε τι κάνουμε; Σ’ αυτή την περίπτωση πρέπει να είμαστε στη θέση να τις παραγάγουμε με αυτά που ήδη ξέρουμε για το θέμα και να τις συμπληρώσουμε με ό,τι πρωτότυπο μπορούμε να σκεφτούμε. Mε την άσκηση αποκτούμε πείρα· κατανοούμε τα προβλήματα και τις αδυναμίες και συνειδητά πλέον επιχειρούμε να δώσουμε την καλύτερη λύση.

Στην προσπάθεια αυτήν πιστεύω ότι το παρόν βιβλίο είναι χρήσιμο βοήθημα για τον δοκιμαζόμενο μαθητή. Aφορά στην ειδική αντιμετώπιση του πιο σημαντικού μέρους της ανάπτυξης ενός θέματος έκθεσης: στα ερωτήματα που αυτό, άμεσα ή έμμεσα, θέτει, στην απάντησή τους και στην πειστική ανάπτυξή τους. Tα ερωτήματα είναι επιλεγμένα κατά τέτοιον τρόπο, ώστε να πληρούν τις απαιτήσεις προσέγγισης μιας ενότητας συναφών θεμάτων. Mελετώντας την ανάπτυξη των θεματικών ερωτημάτων, καθώς και τα δοκίμια ή τα άρθρα που συνοδεύουν μερικά απ’ αυτά, θέλω να πιστεύω ότι ο μαθητής θα αποκτήσει γνώσεις, αλλά και την εμπειρία του λόγου που απαιτεί η έκθεση.

Καινοτομία στον «Πειστικό Λόγο» είναι το «Ειδικό Λεξιλόγιο». Με αυτό επιχειρείται μια διαφορετική προσέγγιση των θεμάτων της έκθεσης. Διατηρείται η κλασική προσέγγισή τους, αλλά ταυτόχρονα γίνεται πιο δυναμική, πιο δημιουργική.

Καταρχήν, παρατίθενται, κατά έννοια/θέμα, λέξεις και λεκτικά σύνολα που μπορούν να χρησιμοποιηθούν για την ανάπτυξή τους. Η εύστοχη χρήση αυτών των λέξεων και των λεκτικών συνόλων προσδίδει στον λόγο ακριβολογία, σαφήνεια και πυκνότητα. Η ταξινόμησή τους δεν γίνεται με ένα και μοναδικό κριτήριο αλλά με ποικίλα. Γενικά, λέξεις και λεκτικά σύνολα χωρίζονται και κατατάσσονται σε δύο μεγάλες κατηγορίες: σε λογική και σε συγκινησιακή χρήση της γλώσσας. Από αυτές τις δύο μεγάλες κατηγορίες η πρώτη επιμερίζεται σε λέξεις/όρους, σε ονοματικά και σε ρηματικά σύνολα. Στα σύνολα αυτά οι λέξεις αλλού ταξινομούνται με σημασιολογικό λογικό κριτήριο, αλλού κατά ετυμολογική συγγένεια, αλλού συνειρμικά, αλλού με αιτιώδη σχέση και αλλού αντιθετικά. Ένα πλέγμα σημασιολογικών και μορφολογικών συνθέσεων, όπως ακριβώς σύνθετη και διαλεκτική είναι και η σκέψη που τις παράγει, αλλά και παράγεται από αυτές.

Και η σύνθεση αυτή γίνεται πιο γοητευτική, πιο ποιητική με την προσθήκη κατάλληλων λέξεων και φράσεων στις οποίες η γλώσσα χρησιμοποιείται συγκινησιακά. Από την άποψη αυτήν, ο λόγος και η παραγωγή λόγου δεν εξετάζονται στατικά, αλλά δυναμικά και δημιουργικά, σύμφωνα με τα πορίσματα της σύγχρονης Γλωσσολογίας.

Πολύ χρήσιμες για τη βελτίωση της λογικής και εκφραστικής ικανότητας του μαθητή είναι οι επισημάνσεις που περιέχονται στο «Επίμετρο» του βιβλίου, καθώς και το «Λεξιλόγιο Συνωνύμων». Το «Λεξιλόγιο Συνωνύμων» προσφέρει πολύτιμη βοήθεια στον μαθητή όχι μόνο για τη λύση σχετικών ασκήσεων, αλλά και για να εμπλουτίσει το λεξιλόγιό του, ώστε να αποφεύγει την εκφραστική δυσκαμψία με τη στερεότυπη επανάληψη των ίδιων λέξεων και να εκφράζεται με ευχέρεια και με ποικίλους εκφραστικούς τρόπους και μέσα.